“Tôi vẫn nhớ mẹ thường nay nói với tôi, khi một ai đó buồn, họ cần rất nhiều người để chia sẻ. Nỗi buồn chỉ vơi đi bằng tình thương chú không có một phương thuốc nào hết. Khi chia sẻ một nỗi buồn, chúng ta sẽ không buồn hơn nhưng người khác lại vui hơn. Và đừng bao giờ quay lưng lại với một con người như vậy. Họ cần những khuôn mặt hơn là những viên thuốc. Họ cần những bàn tay, những tô cháo, những quả ổi hái để đầu giường. Họ cần mỗi buổi tối ghé lại ngồi với họ trong im lặng. Họ cần chúng ta dẫn họ lên đồi cuốc một mảnh vườn, và thỉnh thoảng hỏi có thích ăn bắp rang không….”
—Nguyễn Ngọc Thuần – Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ—
Cơ duyên đưa mình đến với Vườn Xả,
Giữa tháng tư vừa rồi, mình có chuyến đi 5 ngày 4 đêm đến lưu trú tại Vườn Xả ở Buôn Mê Thuột. Đó là một chuyến đi đơn giản nhưng đã giúp ích cho mình rất nhiều để qua được giai đoạn trầm cảm, khó khăn vừa qua. Để cho đến một ngày đẹp trời tháng bảy hôm nay, khi nhận thấy bản thân không còn nhiều những cơn đau nhức mỏi trên cơ thể, không còn những lúc bất chợt rơi nước mắt hay chỉ muốn buông xuôi nữa, mình mới ngồi xuống để viết những dòng này.
Thực ra mình rất ngại khi dùng từ cụm từ “trầm cảm” hay “rối loạn lo âu” cho bản thân mình dù mình biết rằng mình có đầy đủ triệu chứng của cả hai vấn đề này. Có thể ở đâu đó trong mình vẫn không chấp nhận được rằng, cơ thể mình có bệnh. Thế nhưng, đã từ rất lâu rồi mình hoàn toàn ý thức được rằng, có những lúc sức khoẻ tinh thần của mình không được tốt lắm và mình cần hỗ trợ. Chính vì thế, bằng cách này hay cách khác, mình đã tự mình tìm hiểu các biện pháp khác nhau để giúp đỡ bản thân. Mình đọc sách về tâm lý, tham gia các khoá học, thực hành các thói quen và luyện tập suy nghĩ để giữ cho bản thân không làm điều gì tiêu cực cho chính mình. Thật lòng mình rất biết ơn bản thân vì đã kiên trì, cần mẫn với chính mình như thế.
Hơn một năm qua là khoảng thời gian mình bắt đầu công việc mới và quay trở lại Hà Nội sinh sống. Mình luôn biết ơn những thứ mà mình đang có, như một partner tâm lý, chu đáo và kiên nhẫn; một công việc đem lại thu nhập với sếp và các bạn cùng team luôn sẵn sàng hỗ trợ; một nơi ở thoải mái, dễ chịu; những mục tiêu dần dần đạt được và ngay cả những ngày bình thường đang dần trôi qua trong cuộc sống của mình. Người ta nói rằng có trải qua những ngày mưa thì mới biết yêu thương những ngày nắng. Thế nên, sống giữa những ngày nắng này, mình luôn rất biết ơn. Dù không phải ngày nắng nào cũng suôn sẻ cả.
Và đúng như vậy, trong vòng một năm trở lại đây cũng chính là khoảng thời gian mà mình cảm thấy tâm trạng của mình thất thường hơn bao giờ hết. Mình dễ buồn, dễ khóc và luôn cảm thấy không được khoẻ. Cộng với những căng thẳng từ gia đình, công việc càng làm cho vấn đề trầm trọng hơn. Và thật buồn khi ý nghĩ kết thúc cuộc sống lại một lần nữa quay lại. Nhưng mình tin rằng đó không phải là điều mà mình mong muốn, rằng nếu mình kiên trì, mình sẽ vượt qua được. Hơn nữa, lần này mình đã có một người đồng hành kiên nhẫn và bao dung cực kì.
Thế là vào những giây phút tồi tệ nhất của hơn một tháng trước, mình vô tình đọc được thông tin về khoá học tự massage và chăm sóc cơ thể của Vườn Xả. Mình chia sẻ với partner của mình là mình thực sự không ổn rồi, mình muốn tham gia khoá học này để cho bản thân cơ hội nghỉ ngơi một chút xem tình trạng có cải thiện hơn không. Người yêu mình đã động viên rất nhiều và bảo em cứ yên tâm đi đi.
Tìm mình trong thế giới hậu tuổi thơ,
Mình biết đến Vườn Xả từ ngày mới thành lập nhờ theo dõi bác Đặng Hoàng Giang. Mình biết bác Giang từ hồi học Khoá học mùa thu về phát triển (ASOD) 2015 tại Viện iSEE và sau này vẫn theo dõi bác qua FB. Cho đến khi cuốn sách “Tìm mình trong thế giới hậu tuổi thơ” của bác ra mắt bạn đọc cách đây mấy năm, hồi ấy mình có biết nhưng nhất quyết không đọc. Vì mình nghĩ là kiểu gì mình cũng sẽ tìm thấy mình trong cuốn sách đó và mình không muốn thêm một lần đụng chạm vào vết thương của mình nữa. Thế nhưng, mình còn nhớ một người chị đã từng nói với mình rằng, chữa lành vết thương tinh thần đôi khi cũng giống như chữa trị cho một vết thương thể xác. Đó chính là đôi khi chúng ta phải khoét thật sâu để lấy những phần thịt đã hỏng ra rồi chờ nó lên một lớp da mới thay vì cứ để cho vết thương âm thầm mưng mủ và cứ nghĩ rằng nó vẫn ổn. Vì vậy, bước đầu tiên của mọi hành trình chữa lành mọi vết thương chính là nhận biết được rằng mình đang có vết thương đó. Và trong tình huống này, mình chấp nhận sự thật là mình đang không ốn và mình tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người xung quanh, trước hết là đọc hết cuốn sách của bác Giang. Về việc này thì mình có một lời khuyên nho nhỏ ở đây, đó là bạn chỉ nên tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người thực sự biết rõ bạn (bao gồm nhưng không giới hạn tình huống mà bạn đang phải đối mặt, hoàn cảnh của bạn và con người bạn), yêu thương bạn và phải có kiến thức trong lĩnh vực mà bạn cần giúp đỡ chứ không phải gặp ai mình cũng giãi bày và tìm kiếm sự đồng cảm hay lời khuyên từ họ vì đôi khi, sự thiếu hiểu biết (bao gồm tất cả các yếu tố trên) sẽ đưa lại những giải pháp phản tác dụng hoặc không thực sự giúp ích gì được cả.
Mình hoàn thành việc đọc và ghi chú cuốn sách này trong vòng hai ngày. Tác giả đã đồng hành cùng các nhân vật, trò chuyện, ghi chép các trải nghiệm, suy nghĩ thực tế trong cuộc sống của họ để đưa ra các hình mẫu tuổi thơ khác nhau. Từ đó, độc giả có thể dễ dàng tìm thấy câu chuyện của mình trong đó và có thể hiểu được những chuyện xảy ra thời thơ ấu đã ảnh hưởng đến con người hiện tại của mình như thế nào.
Trước đây mình luôn tìm cách thuyết phục bản thân rằng, những trải nghiệm, thương tổn từ thời thơ ấu không làm nên con người của mình hiện tại. Do đó, mình luôn cố gắng để trau dồi, phát triển bản thân hàng ngày để tránh xa những hình mẫu tiêu cực mà mình không bao giờ muốn trở thành. Tuy nhiên, quãng thời gian khó khăn vừa qua thực sự là một cú đánh nặng nề mà mình cảm giác khó khăn nhất trong gần ba mươi năm cuộc đời của mình cộng lại. Nó khiến mình phải suy nghĩ ngay lập tức rằng mình phải nhờ trợ giúp, mình phải thoát ra nếu không thì không ổn mất.
Cuốn sách có những câu chuyện rất tối, những suy nghĩ mà không dễ dàng để nói ra. Mình thật lòng cảm ơn các nhân vật trong sách đã mở lòng chia sẻ, cảm ơn tác giả đa ghi lại với một ngòi bút trung dung, chân thực và thật kiên nhẫn. Vì những điều trong sách thực sự đã giúp ích cho mình rất nhiều nên mình sẽ trích dẫn nguyên văn một số đoạn mà mình tâm đắc ở đây. Những trích dẫn này nằm trong mạch của cuốn sách, nên mình tin rằng bạn sẽ thấy dễ hiểu và dễ đồng cảm hơn rất nhiều khi dành thời gian đọc và chiêm nghiệm cùng tác giả và các nhân vậy. Mình tin rằng thời gian đó sẽ không hề lãng phí chút nào.
Mình cần yêu thương bản thân, cần cảm thấy hạnh phúc, mình hạnh phúc thì người quanh mình mới hạnh phúc, an lành được. Thương yêu bản thân không phải là ích kỷ, đó là điều kiện cần để có thể thương yêu người khác.
Tương lai của tôi? Mọi thứ còn đang mở, tôi không biết mình sẽ sống ở đâu, sẽ làm gì. Nhưng bây giờ thì tôi biết mình muốn trở thành một người như thế nào: tự do, an lạc, hòa bình.
Sống một cuộc sống luân lý, đúng với các giá trị của mình. Giúp đỡ người khác mà bản thân không bị kiệt quệ.tình yêu thương không bao giờ nên trở thành gánh nặng cho người khác và cho chính bản thân mình.
Nhưng giờ đây tôi không vội nữa, tôi muốn lắng nghe bản thân, trò chuyện và làm bạn với chính mình, mình có đang hạnh phúc không, mình muốn cái gì. Đấy mới chính là quá trình trưởng thành. Tôi học cách yêu thương, học cách trân trọng hiện tại. Khi mình hạnh phúc thì vết thương của mình cũng tự mờ dần đi, mình không bị triền miên chìm đắm trong cảm giác mình là người bị hại nữa.
Dù không thể được đập bỏ hoàn toàn, phần mềm có thể được cập nhật..Nhưng những thay đổi không tới từ các bài lên lớp lý thuyết, hay bằng ý chí đơn thuần. Điều người ta cần là những trải nghiệm mới, đi ngược lại những trải nghiệm quá khứ của họ. Những trải nghiệm mới, như Xuân Dương có với nhóm bạn đạp xe, như Lâm có với bác sĩ tâm lý, được các nhà chuyên môn gọi là những “trải nghiệm mang tính điều chỉnh” (corrective experience). Bất ngờ, đi ngược với những gì người ta đã biết và chờ đợi, chúng điều chỉnh hệ quả của những trải nghiệm cũ. Những trải nghiệm điều chỉnh này có thể tới từ một người họ hàng tâm lý, một thầy giáo thấu hiểu, một nhà sư trắc ẩn, những bạn bè không phán xét, một bác sĩ tâm lý chuyên môn cao hay sau này, từ một người bạn đời kiên nhẫn và bao dung. Khi đủ mạnh mẽ, chúng có thể làm lung lay cái nhìn thế giới của một cá nhân, khiến họ bừng tỉnh và nhận ra rằng cuộc sống không chỉ là những điều cay đắng và đau buồn mà họ đã từng biết.
Lòng trắc ẩn khiến họ có khả năng nhìn thấu vẻ ngoài của một con người (một cô gái có gia đình chả giống ai, một nữ sinh cáu bẳn khó gần, một kẻ tù tội) để chạm tới bản thể khổ đau của người đó, khiến họ có cảm giác được an ủi. Yêu thương, trắc ẩn là điều mà những người có một tuổi thơ tổn thương thiếu thốn. Thêm vào đó, sau bao nhiêu năm nghe người thân nói rằng họ là phế phẩm, vô dụng và là sự nhục nhã của gia đình, họ tin vào những điều đó và quay ra tự chỉ trích, miệt thị hay căm ghét bản thân. Họ thiếu lòng trắc ẩn với chính mình (selfcompassion).
Trong khi đó, tâm hồn ta cần lòng trắc ẩn với chính mình như cơ thể cần vitamin. Đây là một sự thương cảm hướng vào trong, coi bản thân là một thực thể để mình chăm sóc và quan tâm, đặc biệt trong lúc mình khổ đau nhất. Khi xuất hiện, nó đem tới cảm giác nhẹ nhàng, được an ủi; lo âu và buồn phiền lắng xuống. Trong một thí nghiệm tâm lý học, sau khi những người tham gia thực hiện một bài tập để tăng lòng trắc ẩn với bản thân (ví dụ hình dung ra một người bạn hiền gửi tới mình những thông điệp chấp nhận và yêu thương vồ điều kiện), mức hoóc môn cortisol của họ, vốn liên quan tới cảm nhận về stress, giảm xuống; đồng thời, sự biến thiên tần số tim, một chỉ số gắn với khả năng tự xoa dịu bản thân, tăng lên.
Những yếu tố gì cấu thành nên lòng trắc ẩn với chính mình? Chất liệu đầu tiên của nó, thú vị thay, theo nhà tâm lý học Kristin Neff, một nhà nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực này, là chánh niệm. “Tôi đang đau khổ,” “mình đang bị tổn thương,” chánh niệm giúp chúng ta lùi lại một bước, nhận diện được những gì đang xảy ra bên trong mình mà không phán xét. Bước lùi này quan trọng để chúng ta bước ra ngoài dòng thác của những cảm xúc tiêu cực đang hòng nhấn chìm ta. Yếu tố thứ hai của nó là ý thức rằng câu chuyện của mình không độc nhất, rằng đau khổ là một phần của cuộc sống, rằng ai cũng có những ẩn ức của mình, kể cả những người đã và đang hành hạ ta. Ý thức này khiến ta bớt thấy lẻ loi, đơn độc, vốn là cảm giác thường trực của người không được yêu thương. Khi hướng cái nhìn ra bên ngoài và thấy những số phận khác, những nỗi đau khác, nỗi đau của ta nhỏ lại. Nó đã được đặt trong một tổng thể đời sống con người rộng lớn hơn, nó không còn khổng lồ, chiếm đoạt toàn bộ không gian và tâm trí của ta nữa. Ta cảm thấy dễ thở hơn, bình tĩnh hơn.
Đến lúc này, ta tự nhắc nhở rằng mình hãy dịu dàng với chính mình, hãy chấp nhận bản thân, với tất cả những khiếm khuyết, những vụng về và tổn thương. Nhẹ nhàng với bản thân (self-kindness), theo Neff, chính là yếu tố thứ ba của lòng trắc ẩn với chính mình. Nó giúp ta có thế cư xử với chính mình như với một người bạn quý đang trong một hoàn cảnh khó khăn. Thay vì tự sỉ vả mình là kém cỏi và ngu dốt, ta tự an ủi và động viên. Ta cũng nhắc nhở bản thân về quyền được mưu cầu hạnh phúc của mình, thay vì chạy theo nghĩa vụ sống hộ người khác, dù người đó là cha mẹ mình.
Trắc ẩn với chính mình không có nghĩa là tự thương hại. Người tự thương hại coi mình là một loser, một kẻ thất bại, không đáng được tôn trọng, được đứng ngang hàng với những người khác, chỉ đáng được bố thí tình cảm. Điều đó, nếu không dẫn tới cảm giác tự ghét bỏ thì cũng dẫn tới cảm giác mình bị cô độc, ngoài lề, mình không có gì để trao tặng người khác. Ngược lại, sự nhân từ với chính mình khiến ta quỳ xuống để đỡ bản thân lên.
Trắc ẩn với chính mình cũng không có nghĩa là tự nuông chiều. Ngược lại, khi được khích lệ, ta sẽ có động lực hơn để đi qua khó khăn, hướng tới một tương lai khỏe mạnh và an lạc chứ không chạy trốn vào những điều dễ dãi trước mắt. Mong muốn thay đổi bản thân của ta sẽ tới từ bên trong, chứ không bắt nguồn từ nguy cơ bị trừng phạt hay viễn cảnh được khen thưởng bởi người khác. Ta có thể bình tĩnh nhìn ra những thiếu sót của mình mà không liên tục so sánh mình với người khác, có động lực thực hiện những gì mình mong muốn mà không bị tra tấn bởi ám ảnh mình cần phải hoàn hảo và mình cố gắng bao nhiêu cũng sẽ không đủ. Người trắc ẩn với chính mình ít sợ hãi thất bại hơn và không bị phá hủy bởi sự xấu hố, nhục nhã, nếu họ không đạt được đích của mình. Họ dịu dàng mời bản thân nghỉ chân, nhìn nhận hoàn cảnh, rồi đi tiếp.
Cuối cùng, trắc ẩn với bản thân không phải là chạy trốn các cảm giác tiêu cực. Nó làm giảm nhẹ sự căng thẳng, khổ đau hay giận dữ, nhưng không phải bằng cách chối bỏ sự hiện diện của chúng hay đè nén chúng. Khi nhận diện được những cảm xúc này bằng chánh niệm, ta “ôm ấp chúng,” theo chữ của thiền sư Thích Nhất Hạnh, ta không nhốt chúng xuống dưới hầm cảm xúc tiêu cực có đó, nhưng đang được chăm sóc. “Tình thế không còn hỗn loạn, em bé không còn bị để cho khóc la một mình,” Thích Nhất Hạnh viết. “Bà mẹ đã có đó để săn sóc em và tình trạng đã trở nên ổn định.” Được gọi tên, được chú ý tới, được gặp sự dịu dàng, cơn giận hay sự đau khổ sẽ từ từ dịu xuống.
Nhìn ra được rằng người làm mình đau khổ không phải là người có bản chất xấu xa, mà là người cũng đã trải qua một tuổi thơ độc hại, cũng không có gắn kết vững vàng với cha mẹ, cũng không biết cách yêu thương bản thân, cũng thiếu sự trưởng thành trong cảm xúc, người bị hại sẽ buông bỏ được oán giận và cay đắng. Buông bỏ không có nghĩa là phủ nhận trách nhiệm của người gây hại, xí xóa cái sai, cho là nó không quan trọng, hay chấp nhận và tiếp tục chịu đựng bạo lực và ngược đãi nếu chúng vẫn xảy ra. Để bảo vệ mình, người trẻ cần xác lập ranh giới với người thân và phát ra thông điệp rõ ràng về quyền được sống cho bản thân, quyền được mưu cầu hạnh phúc, với một thái độ cương quyết nhưng phi bạo lực. Nếu người bị hại không ý thức được về những sai trái, họ sẽ tiếp nối vòng quay bạo lực và chuyển giao sự độc hại tới thế hệ tiếp theo. Nếu họ ý thức được về cái sai nhưng không tự bảo vệ, họ sẽ bị phá hủy, sẽ căm ghét người làm mình đau khổ, căm ghét bản thân, hoặc cả hai. Và một lúc nào đó trong tương lai, khi người gây hại đã già, yếu, không còn quyền lực, nạn nhân có thể sẽ đem những tổn thương quá khứ của mình ra để trách móc, tấn công, thao túng tâm lý họ, tiếp tục đào sâu những tổn thương ở cả hai phía.
Ngược lại, khi sự buông bỏ đúng nghĩa, được kích hoạt bởi thấu cảm, xảy ra, nó sẽ đem lại cho người bị hại cảm giác tự do, được giải phóng, một sự nhẹ nhõm, khỏe khoắn tinh thần, kể cả khi hành vi và thái độ của người gây hại không thay đổi. Xuân Dương sẽ không thay đổi được những người cùng làng, thậm chí bố mẹ và dì của cô có thể sẽ không bao giờ hiểu được con người cô, nhưng cô đã giải thoát mình ra khỏi vị trí nạn nhân, cô trở thành người mạnh mẽ, vững vàng, để một lúc nào đó có thể quay lại giúp người thân. Do đó, sự buông bỏ đặt nền móng cho một quá trình hòa giải và hàn gắn quan hệ trong tương lai. Khi người bị hại không còn mang trong mình sự tủi hổ, oán giận, thì lòng trắc ẩn và sự hiếu biết của họ có thể tác động tích cực tới mẫu hình gắn kết của cha mẹ họ, khiến những người này cũng được chuyển hóa.
Hoàn thành cuốn sách là một trải nghiệm rất hữu ích với bản thân mình, khi mình cảm thấy không những được đồng cảm sau sắc mà còn thấy yên tâm hơn nhiều bởi vì mình tin rằng chắc chắn có ánh sáng le lói đang đợi mình ở phía cuối giai đoạn này, chặng đường này. Một trong những lời khuyên mà mình thấy cực kỳ đúng lúc cho mình vào thời điểm đó, chính là: Tạm gác sang bên trách nhiệm. Cho phép bản thân không có ích. Tách khỏi những người khác. Chuyến đi tới Buôn Ma Thuột của mình đã bắt đầu như thế.
Vậy trải nghiệm của mình ở Vườn Xả đã diễn ra như thế nào, mình đã gặp ai và học được điều gì? Bạn hãy đón đọc phần tại phần 2 của hành trình này nhé.
Judy
get 1% better every day,
